Disleksi (Özgül Öğrenme Güçlüğü)

Disleksi; bireyin zekası normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen yaşına, zekasına ve verilen eğitim düzeyine göre yeterince öğrenememesi olarak tanımlanmaktadır. Disleksi; en yaygın görülen öğrenme güçlüğü tipidir. Okuma bozukluğu ile karakterizedir. Diğer öğrenme güçlükleri yazı alanındaki güçlüklerle karakterize disgrafi ve matematik alanındaki güçlüklerle karakterize diskalkulidir. Disleksi yüksek oranda disgrafi ve diskalkuli ile birlikte görülür. Dislektik bireyler dinleme, konuşma, akıl yürütme, okuma, yazma, matematik yeteneklerinin kazanılması ve bilginin kullanılmasında güçlük yaşarlar.

Kesin olarak nedeni bilinmemekle birlikte; olası nedenler:

1- Genetik Etmenler:Bazı araştırmalara göre öğrenme yetersizliği olan çocukların % 25-60’nda sorunun genetik olduğu bildirilmiştir. özel öğrenme güçlüğü olan çocukların anne babalarında benzer sorunlar olma olasılığı normal populasyondan 5-12 kat fazla, ikizlerde özel öğrenme güçlügü olma ihtimali yüksek (bir çocukta varsa diğerinde olma olasılığı yüksek) kardeşlerde benzer sorunların olma olasılığı yüksektir.

2- Beyin Hasarı:Hafif düzeyde hasarın öğrenme bozukluğuna, gelişimsel sapmaya, hiperaktiviteye neden olabileceği ileri sürülmektedir.

3- Nörolojik Fonksiyonlarda Bozukluk:

Öğrenme için gerekli olan aşamalardaki bozukluklar

a) Input (Girdi): Gelen bilgilerin duyu organlarıyla beyine girmesi, algılanmasıdır. Bu aşamada bozukluktaki kişi harfleri ters algılayabilir. Örneğin: b’yi d, 6’yi 9, u’yu n gibi yada ‘çok’ yerine ‘koç’, ‘ev’ yerine ‘ve’, seslerde f-v, b-m karıştırma, sağ-sol karıştırma gibi.

b) İşlem: Gelen bilginin kaydedilip, organize edilmesi, anlaşılması, yorumlanmasıdır. Bu alanda sorun olması günlerin, ayların, alfabedeki harflerin yerlerinin karıştırılması gibi sorunlar yaşanabilir.

c) Bellek: Anlaşılan bilgilerin tekrar kullanılmak üzere depolanmasıdır. Öğrenme bozukluklarında daha çok kısa süreli bellek sorunları görülür.

d) Çıkış: Beynin depoladığı bilgiyi vücuda göndermesi, öğrenmedir. Özel öğrenme bozukluğu, disleksisi olan çocuk kendini ifade ederken, okurken, yazı yazarken, ip atlarken güçlükler yaşar.

Okul öncesi belirtiler:

-Konuşmada gecikme,

-Kelimeleri yanlış söyleme  (tuvalet yerine tulavet vb)

-Kelimeleri bulmakta güçlük

-Kafiye bulmakta güçlük (masa-kasa vs)

-Oyunları sürdürememek, çabuk sıkılmak, yarım bırakma,

-Çatal, makas kullanma, bağcık bağlamada güçlük,

-Ayakkabılarını ters giyme,

-Düz çizgi çizememe, daire, kare gibi şekilleri kopyalayamama,

-Şekilleri tersten çizme,

– Sınırlı boyama yapmakta zorluk (karalama halinde yapmak, tamamlamamak)

-Bisiklete binememe,

-Dikkat konsantrasyon süresinin yaşıtlarına göre daha kısa olması

– Renk, sayı ve zıt kavramları öğrenmekte zorluk

-Benzerlikleri fark edememe,

-Sözel yönergelere dikkat edememe,

-Sıraya koyma güçlüğü,

-Sağ-sol kavramını öğrenmekte zorluk

Okul çağındaki belirtiler:

-Yaş grubuna göre zayıf okuma

-Problem çözme ve duyduklarını algılamada güçlük

-Hızlı ve birden fazla yönergeyi anlamada güçlük

-Hatırlamada güçlük

– b ve d harflerini, 6 ve 9 gibi sayıları ters algılama; kelimelerdeki harfleri ya da sayıları karışık algılama, ne’yi en; 3’ü E; 12’yi 21 olarak algılamak gibi.

-Hecelerin seslerini karıştırmak ya da sessiz harflerin yerini değiştirmek, sıklıkla yazım hatası yapmak.

– Yazı yazmada zorluk.

-Konuşurken duruma uygun kelimeyi bulmada güçlük

– Yön (yukarı, aşağı gibi) ve zaman (saat, gün, ay, yıl) kavramları konusunda sorunlar.

Disleksi bir hastalık olmadığı için ilaç tedavisi yoktur. Dislektik çocuklar özel eğitime ihtiyaç duyarlar. Birçok faktör bu bireysel durumda rol oynar. Çocuğun yaşı, zeka düzeyi, ne zaman fark edildiği, yaşıtlarıyla farkının ne kadar açıldığı, kaçıncı sınıfta olduğu, ailenin evde ne kadar destek sunacağı ve alacağı bireysel eğitimin kalitesi, ek başka bir gelişimsel sorunun olup olmadığı (dikkat eksikliği vb.) gibi çok sayıda faktör rol oynar. Ancak yaşıtlarıyla farkı çok açılmamış, ilkokulun daha erken dönemlerinde tespit edilen ve iyi bir eğitimci ile bireysel çalışmalar yürüten çocukların neredeyse tamamı yaşıtlarını yakalarlar. İlerlemiş yaştaki ve yaşıtlarıyla farkı çok açılmış olan çocuklar da ise okuma yazma yine kazandırılabilir ancak yaşıtlarını yakalamaları daha uzun zaman alır.

-Gelişimsel yazma bozukluğu (Disgrafi)

Yazma bozukluğu sıklıkla okuma bozukluğu ile birlikte görülür. Yazı yazarken belirgin harf, noktalama ve gramer hataları gözlemlenir. Bu çocuklarda aynı zamanda dili algılama ve anlatım bozukluklarına da rastlanır.

-Yazma güçlüğünde görülebilecek yazma hataları:

Harf hataları yapma, birbirine benzeyen b-d, p-q, c-ç gibi harfleri ya da 6-9, 12-21 gibi sayıları karıştırma ve birini diğerinin yerine yazma

Noktalı ve noktasız harfleri karıştırma (o-ö, u-ü)

Heceleme hataları ve bir kelimeyi bölerek yazma

Noktalama işaretlerini kullanmama

Çok karışık ve kötü yazma

-Gelişimsel aritmetik bozukluğu (Diskalkuli)

Bu çocuklar zeka düzeylerinin ve yaşlarından beklenenin belirgin derecede altında matematik yeteneğinin bulunması ile dikkat çekerler. Genellikle ilkokul 1 yada 2. sınıfta matematik kavramlarını anlama ve öğrenmedeki zorluk belirgin hale gelir. Türkçe ve sosyal dersleri ile kıyaslandığında matematikteki başarının oldukça düşük olduğu görülür. Matematik becerideki yetersizlik başta matematik dersi olmak üzere matematik kavram ve işlemlerinin kullanıldığı fen dersleri gibi diğer derslerde başarısızlık oluşturur. Aynı zamanda çocuk günlük işlerde kullanılan basit matematik işlemleri yaparken zorlanabilir ve bu durum çocuğun hayatında kısıtlayıcı olabilir. Matematik beceri bozukluğu diğer akademik beceri bozuklukları ile birlikte görülebilir. Zeka düzeyi iyi olan çocuklarda ilkokul 4 ve 5. sınıf düzeyinde daha karmaşık problem ve işlemlerin öğrenilmesiyle sorun açığa çıkabilir.

Matematik beceri bozukluğu olan çocukların zorlandıkları alanlar şunlardır:

Matematik terim, sembol ve işaretleri kavrama güçlüğü

Sayı saymayı öğrenmede güçlük

Dört işlemi kavramada güçlük

Geometrik şekil ve sembolleri anlamada güçlük

Problem çözme güçlüğü

6-9, 4-7, 2-5, 3-8 rakamlarını okurken ve yazarken karıştırma

Zaman ve yönleri algılamakta ve tarif etmekte zorluk yaşama

-Gelişimsel konuşma ve dil bozuklukları

Dil alanında yaşanan zorluklar öğrenme bozukluklarının ilk belirtisidir. Çocuklarda görülen bu problem konuşma diline yansır ve kendilerini ifade etmekte zorluk çekebilirler. Örneğin, itfaiye yerine itmaye demeleri gibi. Bu çocuklar kelimeleri kendilerini ifade etme aracı olarak kullanamazlar. Kendilerine söylenen şeyleri tam olarak anlayamadıkları gibi kendi duygu ve düşüncelerini ifade edemeyebilirler.

-Sözel olmayan öğrenme bozukluğu,

Son olarak bu öğrenme bozukluğuyla bağlantılı olarak tanımlanan daha yeni bir alandır. Bu çocuklarda motor beceri, görsel mekansal organizasyon ve sosyal becerilerde zorluk çektikleri belirtmek gerekir. Spor yaparken çocuk bedenini kullanmakta zorluk çeker. Mekan içerisinde yönünü bulamaz. Sağını solunu öğrenmede zorluk yaşar. İnsanların beden diliyle anlattıkları şeyleri anlamadıkları gibi kendilerini de beden diliyle ifade edemezler. Üç temel sorun alanı vardır:

1. Motor beceriler: (ince-kaba motor becerilerde zayıflık, denge-koordinasyon sorunları)
2. Görsel-uzamsal beceriler: (görsel algı ve görsel bellekte zayıflık)
3. Sosyal iletişim: (sözel olmayan mesajları algılayamama, sosyal yargılamada güçlük)