Disleksi; bireyin zekası normal ya da normalin üstünde olmasına rağmen yaşına, zekasına ve verilen eğitim düzeyine göre yeterince öğrenememesi olarak tanımlanmaktadır. Disleksi; en yaygın görülen öğrenme güçlüğü tipidir. Okuma bozukluğu ile karakterizedir. Diğer öğrenme güçlükleri yazı alanındaki güçlüklerle karakterize disgrafi ve matematik alanındaki güçlüklerle karakterize diskalkulidir. Disleksi yüksek oranda disgrafi ve diskalkuli ile birlikte görülür. Dislektik bireyler dinleme, konuşma, akıl yürütme, okuma, yazma, matematik yeteneklerinin kazanılması ve bilginin kullanılmasında güçlük yaşarlar.
Disleksi (Özgül Öğrenme Güçlüğü)
Disleksi Nedir ?
Disleksinin nedenleri nelerdir ?
Kesin olarak nedeni bilinmemekle birlikte; olası nedenler:
1- Genetik Etmenler:Bazı araştırmalara göre öğrenme yetersizliği olan çocukların % 25-60’nda sorunun genetik olduğu bildirilmiştir. özel öğrenme güçlüğü olan çocukların anne babalarında benzer sorunlar olma olasılığı normal populasyondan 5-12 kat fazla, ikizlerde özel öğrenme güçlügü olma ihtimali yüksek (bir çocukta varsa diğerinde olma olasılığı yüksek) kardeşlerde benzer sorunların olma olasılığı yüksektir.
2- Beyin Hasarı:Hafif düzeyde hasarın öğrenme bozukluğuna, gelişimsel sapmaya, hiperaktiviteye neden olabileceği ileri sürülmektedir.
3- Nörolojik Fonksiyonlarda Bozukluk:
Öğrenme için gerekli olan aşamalardaki bozukluklar
a) Input (Girdi): Gelen bilgilerin duyu organlarıyla beyine girmesi, algılanmasıdır. Bu aşamada bozukluktaki kişi harfleri ters algılayabilir. Örneğin: b’yi d, 6’yi 9, u’yu n gibi yada ‘çok’ yerine ‘koç’, ‘ev’ yerine ‘ve’, seslerde f-v, b-m karıştırma, sağ-sol karıştırma gibi.
b) İşlem: Gelen bilginin kaydedilip, organize edilmesi, anlaşılması, yorumlanmasıdır. Bu alanda sorun olması günlerin, ayların, alfabedeki harflerin yerlerinin karıştırılması gibi sorunlar yaşanabilir.
c) Bellek: Anlaşılan bilgilerin tekrar kullanılmak üzere depolanmasıdır. Öğrenme bozukluklarında daha çok kısa süreli bellek sorunları görülür.
d) Çıkış: Beynin depoladığı bilgiyi vücuda göndermesi, öğrenmedir. Özel öğrenme bozukluğu, disleksisi olan çocuk kendini ifade ederken, okurken, yazı yazarken, ip atlarken güçlükler yaşar.
Disleksi belirtileri nelerdir ?
Okul öncesi belirtiler:
-Konuşmada gecikme,
-Kelimeleri yanlış söyleme (tuvalet yerine tulavet vb)
-Kelimeleri bulmakta güçlük
-Kafiye bulmakta güçlük (masa-kasa vs)
-Oyunları sürdürememek, çabuk sıkılmak, yarım bırakma,
-Çatal, makas kullanma, bağcık bağlamada güçlük,
-Ayakkabılarını ters giyme,
-Düz çizgi çizememe, daire, kare gibi şekilleri kopyalayamama,
-Şekilleri tersten çizme,
– Sınırlı boyama yapmakta zorluk (karalama halinde yapmak, tamamlamamak)
-Bisiklete binememe,
-Dikkat konsantrasyon süresinin yaşıtlarına göre daha kısa olması
– Renk, sayı ve zıt kavramları öğrenmekte zorluk
-Benzerlikleri fark edememe,
-Sözel yönergelere dikkat edememe,
-Sıraya koyma güçlüğü,
-Sağ-sol kavramını öğrenmekte zorluk
Okul çağındaki belirtiler:
-Yaş grubuna göre zayıf okuma
-Problem çözme ve duyduklarını algılamada güçlük
-Hızlı ve birden fazla yönergeyi anlamada güçlük
-Hatırlamada güçlük
– b ve d harflerini, 6 ve 9 gibi sayıları ters algılama; kelimelerdeki harfleri ya da sayıları karışık algılama, ne’yi en; 3’ü E; 12’yi 21 olarak algılamak gibi.
-Hecelerin seslerini karıştırmak ya da sessiz harflerin yerini değiştirmek, sıklıkla yazım hatası yapmak.
– Yazı yazmada zorluk.
-Konuşurken duruma uygun kelimeyi bulmada güçlük
– Yön (yukarı, aşağı gibi) ve zaman (saat, gün, ay, yıl) kavramları konusunda sorunlar.
Disleksi tedavi edilebilir mi ?
Disleksi bir hastalık olmadığı için ilaç tedavisi yoktur. Dislektik çocuklar özel eğitime ihtiyaç duyarlar. Birçok faktör bu bireysel durumda rol oynar. Çocuğun yaşı, zeka düzeyi, ne zaman fark edildiği, yaşıtlarıyla farkının ne kadar açıldığı, kaçıncı sınıfta olduğu, ailenin evde ne kadar destek sunacağı ve alacağı bireysel eğitimin kalitesi, ek başka bir gelişimsel sorunun olup olmadığı (dikkat eksikliği vb.) gibi çok sayıda faktör rol oynar. Ancak yaşıtlarıyla farkı çok açılmamış, ilkokulun daha erken dönemlerinde tespit edilen ve iyi bir eğitimci ile bireysel çalışmalar yürüten çocukların neredeyse tamamı yaşıtlarını yakalarlar. İlerlemiş yaştaki ve yaşıtlarıyla farkı çok açılmış olan çocuklar da ise okuma yazma yine kazandırılabilir ancak yaşıtlarını yakalamaları daha uzun zaman alır.
Diğer Disleksi (Özgül öğrenme güçlüğü) Türleri
-Gelişimsel yazma bozukluğu (Disgrafi)
Yazma bozukluğu sıklıkla okuma bozukluğu ile birlikte görülür. Yazı yazarken belirgin harf, noktalama ve gramer hataları gözlemlenir. Bu çocuklarda aynı zamanda dili algılama ve anlatım bozukluklarına da rastlanır.
-Yazma güçlüğünde görülebilecek yazma hataları:
Harf hataları yapma, birbirine benzeyen b-d, p-q, c-ç gibi harfleri ya da 6-9, 12-21 gibi sayıları karıştırma ve birini diğerinin yerine yazma
Noktalı ve noktasız harfleri karıştırma (o-ö, u-ü)
Heceleme hataları ve bir kelimeyi bölerek yazma
Noktalama işaretlerini kullanmama
Çok karışık ve kötü yazma
-Gelişimsel aritmetik bozukluğu (Diskalkuli)
Bu çocuklar zeka düzeylerinin ve yaşlarından beklenenin belirgin derecede altında matematik yeteneğinin bulunması ile dikkat çekerler. Genellikle ilkokul 1 yada 2. sınıfta matematik kavramlarını anlama ve öğrenmedeki zorluk belirgin hale gelir. Türkçe ve sosyal dersleri ile kıyaslandığında matematikteki başarının oldukça düşük olduğu görülür. Matematik becerideki yetersizlik başta matematik dersi olmak üzere matematik kavram ve işlemlerinin kullanıldığı fen dersleri gibi diğer derslerde başarısızlık oluşturur. Aynı zamanda çocuk günlük işlerde kullanılan basit matematik işlemleri yaparken zorlanabilir ve bu durum çocuğun hayatında kısıtlayıcı olabilir. Matematik beceri bozukluğu diğer akademik beceri bozuklukları ile birlikte görülebilir. Zeka düzeyi iyi olan çocuklarda ilkokul 4 ve 5. sınıf düzeyinde daha karmaşık problem ve işlemlerin öğrenilmesiyle sorun açığa çıkabilir.
Matematik beceri bozukluğu olan çocukların zorlandıkları alanlar şunlardır:
Matematik terim, sembol ve işaretleri kavrama güçlüğü
Sayı saymayı öğrenmede güçlük
Dört işlemi kavramada güçlük
Geometrik şekil ve sembolleri anlamada güçlük
Problem çözme güçlüğü
6-9, 4-7, 2-5, 3-8 rakamlarını okurken ve yazarken karıştırma
Zaman ve yönleri algılamakta ve tarif etmekte zorluk yaşama
-Gelişimsel konuşma ve dil bozuklukları
Dil alanında yaşanan zorluklar öğrenme bozukluklarının ilk belirtisidir. Çocuklarda görülen bu problem konuşma diline yansır ve kendilerini ifade etmekte zorluk çekebilirler. Örneğin, itfaiye yerine itmaye demeleri gibi. Bu çocuklar kelimeleri kendilerini ifade etme aracı olarak kullanamazlar. Kendilerine söylenen şeyleri tam olarak anlayamadıkları gibi kendi duygu ve düşüncelerini ifade edemeyebilirler.
-Sözel olmayan öğrenme bozukluğu,
Son olarak bu öğrenme bozukluğuyla bağlantılı olarak tanımlanan daha yeni bir alandır. Bu çocuklarda motor beceri, görsel mekansal organizasyon ve sosyal becerilerde zorluk çektikleri belirtmek gerekir. Spor yaparken çocuk bedenini kullanmakta zorluk çeker. Mekan içerisinde yönünü bulamaz. Sağını solunu öğrenmede zorluk yaşar. İnsanların beden diliyle anlattıkları şeyleri anlamadıkları gibi kendilerini de beden diliyle ifade edemezler. Üç temel sorun alanı vardır:
- Motor beceriler: (ince-kaba motor becerilerde zayıflık, denge-koordinasyon sorunları)
- Görsel-uzamsal beceriler: (görsel algı ve görsel bellekte zayıflık)
- Sosyal iletişim: (sözel olmayan mesajları algılayamama, sosyal yargılamada güçlük)
Hangi yaşlarda ortaya çıkar ? Cinsiyet farkı var mıdır ?
Genellikle ilkokula başlanıldığı sırada, okumaya başlangıç aşamasında kendini gösterebilir. Bu çocukların tahtaya yazılan yazıları defterlerine not etmeleri de zor olmaktadır. Defterlerde genelde uzun cümlelerin yerine kısa cümleler ve kelimeler bulunur. Bazı kelimeleri yazmayı unuttuklarından cümleler bazen anlaşılmaz olabilir. Yapılan araştırmalarda erkeklerde kızlarına oranla 3-4 kat daha fazla görüldüğü tespit edilmiştir. Okul çağı çocuklarında görülme sıklığı bazı çalışmalarda %8-10 arasında bildirilmiştir. Çalışmalar İngilizce konuşulan ülkelerde öğrenme güçlüğünün daha yaygın olduğunu göstermektedir. Bu durumun dilin gramer yapısından kaynaklandığı düşünülmektedir. Türkçe gibi sondan eklemeli dillerde görülme sıklığı daha düşüktür ancak yine de bu oran %5-7 arasındadır
Dislektik olan çocuğa nasıl yardımcı olunur ?
Dislektik çocuklar okul derslerinde başarısız olmaları durumunda özgüvenlerini kaybedebilirler. Buna bağlı olarak diğer psikolojik problemler başlayabilir. Okumayı öğrenemeyip yaşıtlarının alay konusu olma ihtimalleri de maalesef vardır. Öte yandan, disleksili çocuklar çok ince düşünceli oldukları için, çevreden olumsuz etikenmeleri ve karamsarlığa kapılmaları an meselesidir.
Anne, baba veya eğitmenler, disleksi konusunda bilinçli olmadıklarında okuma bozukluğu yaşayan çocuğu suçlayabilirler. “İstesen yaparsın, aklın hep kötü işlere çalışıyor, umursamıyorsun, yaramazsın” gibi sözler çocukta kalıcı hasarlara yol açabilir. Bu yüzden çocuk üzerinde sorumluluğu olan herkes disleksi ne demektir, okuma güçlüğü nasıl giderilir, dislektik çocuğa nasıl destek olunur, disleksi için neler yapılmalı ve benzeri konulara hakim olmalıdır.
Dikkat edilmesi gereken noktalar
1.Sabırlı olun: Çocuğunuz veya öğrenciniz okuma güçlüğü çekiyorsa sabırlı olun ve ilginizi azaltmayın. Metinleri sesli okumasını isteyin. Sesli okuma esnasında hem çocuk, hem de siz nerelerde hata yapıldığını görebilir ve düzeltebilirsiniz. Sesli okuma, disleksi için iyi bir egzersizdir.
2.Motive edin: Öğrenme güçlüğü çeken çocukların özgüvenlerinde hasar oluşmaması için onları devamlı tebrik etmek gerekir. Her başarısını tebrik edin ve onunla gurur duyduğunuzu ifade edin. Bu davranış çocuğun başarma isteğini kamçılar.
3.Oyunlarla destekleyin: Sevdiği materyaller ile kendisini geliştirmesini sağlayın. Disleksili çocuklar oyunlarla yakından ilgilidirler. Doğru seçilmiş oyunlar disleksi egzersizleri niteliğindedir.
4.Başkalarıyla kıyaslamayın: Bu sadece disleksili çocuklar için değil; tüm çocuklar için geçerlidir. Çocuğunuzu başkalarıyla kıyaslamayın ve öğrenme güçlüğü olan çocukların bu konuda çok daha hassas olabileceklerini unutmayın
5.Okul idaresi ve öğretmeni ile işbirliği yapın: Sadece sizin dikkatli davranmanız yetmez. Durumu okuldaki görevlilerle de görüşerek dislektik çocuğa nasıl davranılması gerektiği konusunda bilgilerinizi onlarla da paylaşın.
6.Özel Yeteneklerine Yönelin: Okuma bozukluğu veya genel adıyla öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların genellikle çok iyi olduğu özel ilgi alanları vardır. Onları keşfedin ve üzerine gidin. Çocuğunuzun başarısı onu motive edecek ve özgüvenini artıracaktır.
7.Motivasyon, takip ve takdir: Çocuğunuza çeşitli görevler verin. Ona güvendiğinizi söyleyin ve bu küçük görevlerini takip edin. Yerine getirdiği işler için onu tebrik ederek motive edin
8.Dikkat dağıtıcı eşyaları kaldırın: Okuma bozukluğu, öğrenme güçlüğü çeken çocukların dikkat süreleri de oldukça kısa olabiliyor. Çocuğunuzun ders masasında dikkati dağıtıcı eşyalar olmamasına özen gösterin. Odasını da dağınık değil; her zaman düzenli tutun.
9.Öğrenmeyi eğlenceli hale getirin: Az önce oyunlardan bahsettik fakat okul ödevi, ders, kitap okuma gibi işleri de mümkün olduğunca oyunlaştırmaya çalışın. Örneğin, çocuğunuz ders çalışırken siz de bir şeyler karalayabilirsiniz. “Hadi birlikte ödevlerimizi yapalım” diyebilir, sırayla okuma gibi faaliyetler gerçekleştirebilirsiniz.
10.Sevginizin başarıyla orantılı olmadığı gösterin: Öğrenme bozukluğu olan çocukların yukarıda bahsettiğimiz bir takım olumsuzluklar nedeniyle içine kapanık olabileceklerini unutmayın. Sevgi çok büyük bir güçtür ve ona olan sevginizi her fırsatta sergileyin. Başarısız olduğu konularda üzülmeyin ve ona olan sevginizin, bir işi başarmasıyla alakalı olmadığını hissettirin.