Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite (DEHB)

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), dikkatin kolayca dağılması, aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ( aklına geleni hemen yapma, sonucunu düşünmeden hareket etme ) belirtilerinin, kişinin yaşamında en az bir alanını olumsuz etkileyecek boyutta olmasıyla kendini gösteren bir bozukluktur.

Dikkatsizlik, hareketlilik ya da dürtüsellik hepimizde zaman zaman görülebilir. Ancak bu tanıyı alan kişilerde bu belirtiler çok daha sık, daha şiddetli ve yaşamını etkileyecek boyuttadır. Bu nedenle DEHB, kişinin aile hayatından sosyal ilişkilerine, okul başarısından kendine güven ve benlik saygısına kadar çok çeşitli alanda olumsuz etkileri olan önemli bir sorundur.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu üç temel belirti kümesinden oluşur

1.Dikkat eksikliğinin önde geldiği tip: Dikkat eksikliği belirtileri ön plandadır. Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik ya yoktur ya da kayda değer şiddette değildir.

Dikkat Eksikliği:

-Belirli bir işe ya da oyuna dikkat vermekte zorlanma

-Dikkatin kolayca dağılması

-Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar yapma

-Başlanan işin yarım bırakılması

-Kendisiyle konuşulurken, dinlemiyormuş gibi görünme

-Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanma

-Ev ödevi, ders içi etkinlikleri gibi yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınma

-Etkinlikler için gereken eşyaları kaybetme

-Günlük etkinliklerde unutkanlık

2.Aşırı hareketliliğin ve dürtüselliğin önde geldiği tip: Aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirgin olarak vardır. Dikkat eksikliği belirtileri vardır, ancak önemsenecek şiddette değildir.

Aşırı Hareketlilik:

-Oturduğu yerde kıpırdanma, ellerin ayakların oynatılması

-Belirli bir süre bir yerde oturamama, sürekli hareket etme

-Gereksiz yere sağ sola koşturma, eşyalara tırmanma

-Sakin bir biçimde oyun oynayamama ya da başka bir işle uğraşma

-Çok konuşma

İmpulsivite/Dürtüsellik:

-Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme

-Sırasını beklemekte güçlük çekme

-Başkalarının sözünü kesme ya da oyunlarında araya girme

-Sonucunu düşünmeden koşma, itme, çekme

3.Birleşik tip: Hem dikkat eksikliği, hem de aşırı hareketlilik – dürtüsellik belirtileri tanı alacak kadar şiddetlidir. En sık görülen tip birleşik tiptir.

Bütün özellikleri birlikte gösterir.

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun nedenleri nelerdir ?

Dikkat eksikliğinin neden oluştuğu tam olarak bilinmemekte ve bu konu üzerine araştırmalar devam etmektedir. Ama bazı çoklu faktörlerin bileşimi dikkat eksikliği oluşumuna sebep olabilmektedir. Öte yandan aileler üzerinde yapılan çalışmalar, dikkat eksikliğinde genetik faktörlerin rol alabileceğini düşündürmektedir. Bunlara ek olarak, bazı çevresel faktörler ve merkezi sinir sistemi sorunları da dikkat eksikliği oluşmasına sebep olabilmektedir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Farklı Dereceleri Var Mıdır ?

Bir kişide DEHB olduğu belirlendikten sonra ikinci adım bu sorunun şiddetinin belirlenmesidir. DEHB’nin hangi düzeyde olduğu yani şiddetinin ne kadar olduğunu anlayabilmek için, bu sorunun yaşam kalitesini ne kadar etkilediğine, önemli alanlarda işlevlerinin ne kadar bozulduğuna bakılır. Belirtilerinin sıklığına ve yaşamdaki etkilerine göre DEHB şiddeti üç farklı kategoride değerlendirilir.

Hafif: Tanı alacak sayıda ve sıklıkta DEHB belirtisi vardır. Ancak akademik ya da sosyal alanda hafif düzeyde etkilenmektedir.

Orta: Akademik ya da sosyal işlevsellik orta düzeyde etkilenmektedir.

Şiddetli: Belirtilerin hemen hepsi vardır ve yaşamda birden fazla alanda önemli derecede sorun vardır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Farklı Yaşlardaki Belirtileri

Bebeklik Döneminde DEHB Belirtileri;

-Huzursuzluk, gerginlik

-Kolay ağlama, zor sakinleşme

-Aşırı hareketli olma

-Dış uyaranlara (ses, dokunma gibi) aşırı tepki verme

-Uyku sorunları ( az uyuma, sık sık uyanma gibi )

Okul Öncesi Dönemde DEHB belirtileri;

Evde Tanımlanan Belirtiler:

-Devamli hareket halinde olma

-Koşma, koltuk tepelerinde zıplama, bir yerlere tırmanma

-İsteklerini erteleyememe, tutturmalar

-Sürekli ilgi odağı olma isteği, bunu sağlayacak şeyler yapma

-Belirli bir şeyle çok kısa süre ilgilenme, sık sık bir oyundan diğerine geçme

-Çok konuşma, gürültücü olma

-Sürekli soru sorma ama çoğu kez yanıtını dinlememe

-Sakarlık, sık düşme, ev kazaları ve yaralanmalar

-Uyku sorunları ( uykuya zor geçme ve az uyuma )

Kreşte Tanımlanan Belirtiler:

-Etkinlikleri sürdürememe, yarım bırakma

-Kurallara uymama, sırasını bekleyememe

-Sakince yerinde oturamama

-Başka çocukları itip kakma, vurma, ısırma

-Gruba alınmama, dışlanma

-Bağırıp çağırma, gürültücü olma, çok konuşma

-El becerilerinin zayıf olması, resim, boyama gibi işlerden hoşlanmama

İlköğretim Döneminde DEHB Belirtileri;

-Sakin ve sessiz sırada oturamama

-Sık sık yerinden kalkma, öğretmenin peşinden dolaşma

-Dersi dikkatle dinleyememe, etrafı ile daha çok ilgilenme

-Sorulan sorulara sonunu beklemeden, söz istemeden yanıt verme

-Verilen görevi tam olarak yerine getirememe, göreve başlamama ya da yarım bırakma

-Sınıf içinde dikkati dağıtıcı şeyler yapma

-Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapma

-Okul başarısında dengesizlik, bir iyi bir kötü olma

-Diğer çocuklarda ilişki sorunu, dışlanma arkadaş gruplarına alınmama

-Kendisine benzer çocuklarla arkadaşlık kurma

-Eşyalarını tam olarak getirememe, unutma, kaybetme

-Dağınıklık, defter düzeninin bozuk olması

-Ev ödevlerini alamama, eksik alma, tamamlamakta zorlanma

-Akademik başarısının Kapasitesiyle orantılı olmaması

-Zorlandığında çabuk pes etme

Ergenlik Döneminde DEHB Belirtileri;

-Aşırı hareketlilikte azalma olur ama kıpır kıpırlık devam eder

-Akademik başarı daha ciddi düzeyde düşmeye başlar

-Ders dinleyememe, derse katılamama, uykulu bir halde olma hatta uyuyakalma vardır

-Uzun süre dikkat gerektiren işlerden kaçınma devam eder

-Ders çalışmama, ödev yapmama daha ciddi boyutlara ulaşır

-Öğretmen, aile ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar daha ciddi boyutlara ulaşır

-Duygu durumunda değişkenlik, aniden öfkelenme ya da ağlamalar olur

Erişkinlerde DEHB Belirtileri;

–Ayrıntılara dikkat edememe, işlerinde ya da diğer etkinliklerde sık sık dikkatsizce hatalar yapma

-Görev ve etkinliklerde dikkatini sürdürmekte zorlanma

-Kendisiyle konuşuluyorken dinlemiyormuş gibi görünme

-Yönergelere (talimatlara) uymakta ve işleri bitirmekte zorlanma

-Görev ve etkinlikleri düzenlemede zorluk çekme

-Uzun süreli zihinsel çaba gerektiren görevlerden kaçınma

-Dış uyaranlar tarafından dikkatinin kolayca dağılması

-Günlük etkinliklerde unutkanlık

-Ellerin ya da ayakların kıpır kıpır olması

-Oturmak gereken durumlarda genelde ayağa kalkmak

-Boş zamanlarda yapılan etkinliklerle sakin bir şekilde uğraşmada zorlanma

-Genellikle hareket halinde olmak ya da sanki bir “motor takılmış gibi” davranmak

-Çok konuşmak, sorulan sorulara tamamlanmadan yanıt vermek

-Başkalarının işlerini bölme, araya girme, söz kesme

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Tanılama ve Aşamaları

DEHB ayrıntılı bir inceleme ve değerlendirme sürecinden sonra tanı konulabilecek bir rahatsızlıktır. Tanı aşamasında yanıtlanması gereken beş temel soru vardır.

-Çocukta ya da ailede dikkat ya da davranış sorununa neden olabilecek etmenler var mı?

-DEHB var mı?

-DEHB’nin alt tipi ve şiddeti nedir?

-Eşlik eden başka bir psikiyatrik bozukluk var mı?

-Anne babadan DEHB ya da başka psikiyatrik sorun var mı?

TANI AŞAMASI;

-Aile ve çocukla ilk görüşme, bilgi alma, ailenin dolduracağı ölçekler

-Çocuğun değerlendirilmesi (muayene ve testler)

-Okul ve öğretmenden alınan bilgiler ve öğretmenin dolduracağı ölçekler

-Laboratuvar ve görüntüleme yöntemleri

-Tüm bilgilerin bir araya getirilmesi ve tanı konması

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Görülme Sıklığı ve Cinsiyetler Üstündeki Farklılıkları

DEHB’nin görülme sıklığı kesin olarak bilinmemektedir. Bu konuda yapılan araştırmalarda uygulanan yöntem, araştırılmanın yapıldığı grup ve kullanılan tanı ölçütlerine göre farklı sonuçlar bulunmaktadır. Yaygın olarak kabul edilmekte olan görüşe göre DEHB ilköğretim çağındaki çocukların %3-5’inde yani her 20-30 çocuktan birisinde görünmektedir. Bu, her sınıfta en az 1-2 çocukta DEHB olabileceği anlamına gelir.

Çeşitli araştırmalarda DEHB’nin erkeklerde kızlardan 2-6 kat daha sık görüldüğü bildirilmektedir. Ayrıca erkeklerde hem dikkat eksikliği hem de aşırı hareketlilik ve dürtüsellik belirtileri olan tip daha sık görülürken kızlarda sadece dikkat eksikliği olan tip daha sık görülür.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Kullanılan Yöntem ve Teknikler

1.İlaç tedavileri

2.Psikososyal tadaviler

-Bilişsel davranışçı tedaviler

-Eğitim destekli tedaviler (Özel Eğitim)

-Diğer psikososyal tedaviler

3.Yaşam tarzında düzenlemeler

-Bulunduğu ortanım düzenlenmesi

-Doğru beslenme

-Düzenli ve yeterli uyku

-Düzenli egzersiz

-Oyunlar, etkinlikler ve hobiler

4.Alternatif tedaviler

Tedavi Hedefleri

1.Aşama: DEHB belirtilerini kontrol altına alma

2.Aşama: Yıpranmış olan ilişkileri tamir etme

3.Aşama: DEHB’li bireye, yaşına uygun lan kendini yönetebilme becerilerini kazandırbilme

4.Aşama: Yaşam kalitesini yükseltme